Zmiany rakowe w piersiach kobiet są jednymi z najczęściej występujących nowotworów w tej grupie. Nowotwory piersi są zaraz po chorobach płuc główną przyczyną zgonów kobiet, bez względu na poziom rozwinięcia kraju. W 2012 roku nowotwory piersi stanowiły ¼ wszystkich zdiagnozowanych nowotworów [1].
Patogeneza raka piersi
Rak jest złośliwą odmianą nowotworu, który postępuje zależne od różnych czynników, prowadząc do powiększania się patologicznej tkanki. Czynnikami pobudzającymi receptory odpowiedzialne za rozrost tej tkanki mogą być między innymi hormony. Pojawianie się raka pod względem kobiecego zdrowia hormonalnego można podzielić na dwa etapy: premenopauzalne i postmenopauzalne.
Okres premenopauzalny to etap przejściowy przed wystąpieniem menopauzy (czyli ostatniej miesiączki), który świadczy o stopniowym wygasaniu funkcji jajników. Rozpoczyna się około 40 roku życia i może trwać od kilku miesięcy do kilu lat.
Okres postmenopauzalny zaczyna się rok po ostatniej miesiączce, czyli po menopauzie i dotyka kobiet około 50 roku życia. Postmenopauza określa stan całkowitego wygaśnięcia funkcji jajników. Rak piersi jest częściej diagnozowany u kobiet w okresie postmenopauzalnym niż premenopauzalnym [2].
Większość zmian nowotworowych w piersiach jest wynikiem działania hormonów. Najczęściej wzrost niekorzystnych komórek następuje pod wpływem estrogenu (80% przypadków) lub progesteronu i estrogenu (65%) [3-4].
Pozostałe ze zmian nowotworowych nie są wrażliwe na hormony. 20% przypadków raka piersi to zmiany związane z białkiem HER2. Te modyfikacje narastają bardzo szybko i są wyjątkowo groźne. Około 10% zmian nie jest związane z żadnym z wymienionych czynników. Zwykle dotyczą one mutacji genów BRCA1 i BRCA2 [3-4].
Częstość występowania raka piersi na świecie jest zróżnicowana, a jego ryzyko narasta wraz z późnym zachodzeniem w ciążę, mniejszą ilością ciąż, krótkim okresem karmienia piersią lub całkowitym brakiem pokarmu, a także wczesnym rozpoczęciem dojrzewania płciowego i późną menopauzą.
Ryzyko zachorowania na raka piersi jest większe wśród kobiet, u których rozpoczął się etap wygasania funkcji jajników. W krajach wysoko rozwiniętych częstość występowania raka piersi w okresie postmenopauzalnym jest pięciokrotnie wyższa niż w krajach nisko rozwiniętych(!). Z kolei w krajach nisko rozwiniętych występowanie raka piersi jest częstsze w grupie kobiet, będących w okresie premenopauzalnym [2].
Masa ciała a rak piersi
Prawidłowa masa ciała zmniejsza prawdopodobieństwo pojawienia się zmian nowotworowych w obrębie piersi. Kobiety, które dbają o odpowiedni stopień zatłuszczenia ciała mogą zredukować ryzyko zachorowania od 16% do nawet 60% [7-10]. Nadmierna masa ciała, a zwłaszcza wieloletnia otyłość nie sprzyja zdrowiu piersi.
W jednym z badań naukowych okazało się, że u kobiet które w okresie dorosłości przytyły 20 kilogramów, ryzyko wystąpienia raka piersi wzrosło dwukrotnie [12]. Badanie z udziałem 34 000 kobiet wskazuje, że nawet niewielkie zmniejszenie masy ciała rzędu 5-10%, zarówno w okresie pre- jak i postmenopauzalnym, jest w stanie zredukować ryzyko raka piersi o 25-40% [5]. Podobne wyniki, które tłumaczył tłumacz przysięgły online otrzymano w badaniu z udziałem 37 000 kobiet, gdzie 10% redukcja masy ciała zmniejszyła prawdopodobieństwo raka piersi aż o 50% [13].
Nadmierna masa ciała jest czynnikiem ryzyka w kierunku pojawienia się raka piersi, niezależnie od skłonności wynikających z obecności estrogenu. Masa ciała jest istotna zarówno u kobiet z historią występowania nowotworów piersi wśród przodków, jak i kobiet, w których rodzinach nie diagnozowano raka [12,14,15] .
Niska aktywność fizyczna
Aktywność fizyczna jest ściśle związana z masą ciała. Ćwiczenia pomagają utrzymać szczupłą sylwetkę poprzez regulowanie apetytu, zwiększanie wydatku energetycznego (nawet spoczynkowego), a także poprawę nastroju. Osoby unikające sportu mają zwykle wyższą masę ciała, co jest dodatkowym czynnikiem rakotwórczym. U osób szczupłych aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko raka.
American College of Sports Medicine zaleca 150 minut umiarkowanej aktywności fizycznej w tygodniu w celu obniżenia poziomu śmiertelności, chorób i poprawy jakości życia. Wykazano, że każde dodatkowe 180 minut aktywności kobiet tygodniowo, zmniejsza ryzyko raka piersi każdorazowo o 3% [19].
Zbawienna rola aktywności fizycznej jest związana z regulowaniem poziomu hormonów płciowych i poprawianiem wrażliwości insulinowej. Sport redukuje stres oksydacyjny, poprawia metylację DNA, wpływa na długość telomerów i aktywuje funkcje układu odpornościowego [20].
Chociaż osoby o większej masie ciała również mogą czerpać korzyści z aktywności fizycznej, to wykazano że w przypadku raka piersi najlepiej jest łączyć sport z dążeniem do uzyskania szczupłej sylwetki [19].
Alkohol i nikotyna
W badaniach wykazano, że alkohol to ważny czynnik wpływający na nowotworzenie. Spożycie alkoholu zwiększa ryzyko raka piersi [7-10]. Wykazano, że 10 gramów czystego alkoholu (etanolu) zwiększa ryzyko o 2-12%, zwłaszcza u kobiet z historią raka piersi w rodzinie [15].
10 gramów etanolu odpowiada przykładowo 25 ml 40% trunku lub 285 ml 4% cydru lub piwa. Co ciekawe, ryzyko nowotworzenia wzrasta wraz z ilością spożytego etanolu, ale po osiągnięciu dawki 60 g dziennie stabilizuje się [16]. Z drugiej strony nie zaleca się całkowitego ograniczenia spożycia alkoholu przez kobiety, ponieważ około 10g dziennie spożytego etanolu przyczynia się do zmniejszenia ogólnej śmiertelności i zgonów spowodowanych chorobami sercowo-naczyniowymi [17,18].
Spożycie alkoholu prowadzi do uszkadzania DNA i chromosomów, czego następstwem jest obniżenie poziomu genów hamujących powstawanie guza związanego z BRCA1. Dodatkowo etanol pobudza aktywność receptorów estrogenowych i prolaktynowych związanych z powstawaniem guza [16].
Palenie nikotyny może przyczyniać się do powstawania zmian nowotworowych w obrębie piersi, zwłaszcza w okresie młodości lub wczesnej dorosłości – przed pierwszą ciążą. Powodem tego zjawiska jest wyższa podatność piersi na toksyny, we wspomnianych okresach życia. Ryzyko jest również wyższe u osób genetycznie wrażliwych na nikotynę [33, 34].
Dieta przeciwko nowotworom piersi
Niektóre doniesienia wskazują na ochronne właściwości diety bogatej w zboża niskoprzetworzone, a więc pełnoziarniste makarony, pieczywo, płatki itd. Dieta bogata w produkty z pełnego przemiału, a także niskie spożycie mięsa i alkoholu mogą zmniejszać ryzyko raka piersi o 31% [11].
Jeśli mówimy o zdrowiu to nie możemy zapomnieć o warzywach i owocach, których spożycie z powodzeniem redukuje ryzyko wystąpienia raka piersi [31]. Do produktów korzystnych zaliczamy soję, owoce cytrusowe, winogrona, granaty, mango, jabłka, imbir, czosnek, kminek, grzyby shiitake, a także warzywa kapustne i liściaste [6].
Działanie antyrakowe owoców i warzyw obejmuje kilka mechanizmów odpowiedzialnych za wzrost, rozwój i wrażliwość komórek rakowych na leczenie. Substancje zawarte w tych produktach zatrzymują proces kształtowania się nowotworu, a także zapobiegają jego powstawaniu [6].
Równie istotne jest spożywanie błonnika pokarmowego, którego znaczne pokłady znajdziemy w owocach i warzywach. Spożycie 10 gramów włókna pokarmowego zmniejsza ryzyko raka piersi o 5%. Mechanizm działania błonnika dotyczy zmniejszania procesu ponownego wchłaniania estrogenów i androgenów, zmniejszając ich poziomy krążące we krwi. Błonnik rozpuszczalny jest szczególnie zalecany ze względu na swoją rolę w regulowaniu odpowiedzi tkanek na insulinę [21].
Jeśli chodzi o produkty zwierzęce, to nie można mówić o znacznej przewadze diety wegańskiej lub wegetariańskiej nad dieta tradycyjną, a dowody przeciwko spożyciu mięsa są niejasne. Unikanie spożycia ryb, nabiału i drobiu nie wpływa na ryzyko raka piersi [22, 23], z drugiej strony kobiety, które spożywają znaczne ilości mięsa mają podwyższone ryzyko raka o 4% na każde spożyte 100g.
Znacznie mniej zdrowe jest mięso przetworzone, które zwiększa ryzyko raka piersi aż o 10% na każde spożyte 100 gramów [22, 23]. Z drugiej strony obecność ryb w diecie działa antynowotworowo dzięki obecności kwasów omega-3 tj. eikozapentaenowy (EPA) i dokozahesaenowy (DHA).
Niewielka dawka 0,7 gramów tych kwasów zmniejsza ryzyko raka piersi o 5%. Gdyby kobiety spożywały dwie porcje tłustych ryb morskich dziennie to dostarczyłyby tym samym około 3,5 gramów kwasów omega-3, redukując ryzyko zachorowania o nawet 25%. Niestety kwas alfa-linolenowy, który jest obecny w dietach wegetariańskich nie posiada takich właściwości [24].
Produkty nabiałowe określano jako szkodliwe ze względu na obecność estrogenu i insulinopodobnego czynnika wzrostu, które są związane z rozwojem raka piersi [25]. Dowody naukowe nie potwierdzają tej tezy, ponieważ w grupie 1 063 471 badanych, spożycie 3 porcji produktów nabiałowych dziennie zamiast 1 porcji, obniżało ryzyko raka o 16%. Protekcyjne działanie przypisuje się witaminie D, obecności wapnia i sprzężonego kwasu linolowego (CLA) w produktach nabiałowych [26].
Izoflawonoidy sojowe
Produktom sojowym należy się szczególna uwaga, ponieważ odgrywają rolę w hamowaniu powstawania i rozwoju raka piersi. Jak wspomniano wcześniej, aż 80% zmian nowotworowych w piersiach jest zależnych od estrogenów. Soja posiada w sobie izoflawonoidy, które nazywane są fitoestrogenami, ze względu na swoje działanie naśladujące estrogeny. Z drugiej strony fitoestrogeny nie prowadzą do wzrostu komórek rakowych.
Metaanaliza dotycząca wpływu fitoestrogenów sojowych na ryzyko wystąpienia raka piersi obejmująca 369 934 uczestniczek, u których stwierdzono 5 828 przypadków zachorowań wykazała, że kobiety, które spożywały średnie ilości soi miały niższe ryzyko rozwoju raka. Dzienne spożycie około 10 mg izoflawonoidów, które zapewnia obniżenie ryzyka na poziomie 4% znajduje się w 170 ml mleka sojowego lub 120 g jogurtu sojowego [27].
Dostarczanie soi w diecie ma znaczenie w okresie dziecięcym i młodzieńczym, ponieważ wpływa na prawidłowy rozwój piersi i ich odporność na pojawianie się zmian nowotworowych w dorosłym życiu [28].
Plany dietetyczne na wzmocnienie piersi
Pewne style odżywiania się mają pozytywny wpływ na wiele aspektów zdrowotnych. Jedną z nich jest dieta śródziemnomorska, która jest uznana za jedną z najzdrowszych i najbezpieczniejszych diet dla każdego człowieka. Obniża ona ryzyko występowania chorób, przedłuża życie, wpływa korzystnie na pracę mózgu, zmniejsza częstość występowania otyłości i chorób metabolicznych [29, 30].
Dieta śródziemnomorska składa się m.in. z nasion roślin strączkowych, warzyw, owoców, zbóż niskoprzetworzonych, a także orzechów, oliwy i średniej ilości czerwonego, wytrawnego wina. W diecie zmniejsza się spożycie czerwonego mięsa, drobiu i nabiału. Chociaż dieta śródziemnomorska działa antynowotworowo w przypadku raka prostaty czy jelita grubego, to nie wykazuje takich właściwości w kierunku raka piersi [31].
Odpowiednia podaż energii (kcal) i poziom tkanki tłuszczowej odgrywają większą rolę dla zdrowia piersi niż konkretne grupy żywności, a spożywanie wyżej wspomnianych produktów może zapobiegać rozwojowi raka, nie natomiast go leczyć [32].
Działanie antyrakowe
Aby przeciwdziałać powstawaniu i rozwojowi raka piersi należy zacząć działać zanim zostanie postawiona diagnoza. Pierwszym co trzeba zrobić to zadbać o prawidłową masę ciała, a więc podjąć walkę o szczupłą sylwetkę i zwiększenie aktywności fizycznej. W celu redukcji ryzyka korzystne jest również eliminowanie alkoholu i nikotyny.
Okres pomiędzy pierwszą miesiączką a pierwszą ciążą jest szczególnie istotny ze względu na ryzyko raka w późniejszym etapie życia. W tym czasie należy rezygnować ze spożycia alkoholu i palenia papierosów ze względu na większą wrażliwość rozwijających się piersi na toksyny. Należy również wziąć pod uwagę, że wysokoprzetworzone produkty mięsne powinny być zastępowane tłustymi rybami morskimi i nabiałem.
Ryzyko raka piersi może mieć początek już w okresie dzieciństwa, a także na etapie młodości i wczesnej dorosłości. Czas pomiędzy rozpoczęciem dojrzewania płciowego, a pierwszą ciążą jest szczególnie istotny ze względu na większą wrażliwość tkanek na kancerogenezę.
Spożycie produktów sojowych, takich jak nasiona soi, a także dodatkowe przyjmowanie kwasów tłuszczowych omega-3 może być stosowane zapobiegawczo, jako dodatek do aktywnego trybu życia. Dobrym pomysłem jest włączenie niskoprzetworzonych produktów zbożowych, owoców i warzyw, a także błonnika pokarmowego.
1. Ferlay J, Soerjomataram I, Dikshit R, et al. Cancer incidence and mortality worldwide: sources, methods and major patterns in GLOBOCAN 2012. Int J Cancer. 2015;136:E359-E386.
2. Ghiasvand R, Adami HO, Harirchi I, et al. Higher incidence of premenopausal breast cancer in less developed countries; myth or truth? BMC Cancer. 2014;14:343.
3.https://www.breastcancer.org/symptoms/diagnosis hormone_status/treatment_hrneg
4.https://www.sciencedirect.com/science/article/pii S0002944013005269
5. Harvie M, Howell A, Vierkant RA, et al. Association of gain and loss of weight before and after menopause with risk of postmenopausal breast cancer in the Iowa women’s health study. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2005;14(3):656–661.
6. Li, Y., Li, S., Meng, X., Gan, R.-Y., Zhang, J.-J., & Li, H.-B. (2017). Dietary Natural Products for Prevention and Treatment of Breast Cancer. Nutrients, 9(7), 728
7. Hastert TA, Beresford SA, Patterson RE, et al. Adherence to WCRF/AICR cancer prevention recommendations and risk of postmenopausal breast cancer. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2013;22:1498-1508.
8. Thomson CA, McCullough ML, Wertheim BC, et al. Nutrition and physical activity cancer prevention guidelines, cancer risk, and mortality in the women’s health initiative. Cancer Prev Res (Phila). 2014; 7:42-53.
9. Makarem N, Lin Y, Bandera EV, et al. Concordance with World Cancer Res Fund/American Institute for Cancer Res (WCRF/AICR) guidelines for cancer prevention and obesity-related cancer risk in the Framingham Offspring cohort (1991-2008). Cancer Causes Control. 2015;26: 277-286.
10. McKenzie F, Ferrari P, Freisling H, et al. Healthy lifestyle and risk of breast cancer among postmenopausal women in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition cohort study. Int J Cancer. 2014.
11. Catsburg C, Miller AB, Rohan TE. Adherence to cancer prevention guidelines and risk of breast cancer. Int J Cancer. 2014.
12. Vrieling A, Buck K, Kaaks R, et al. Adult weight gain in relation to breast cancer risk by estrogen and progesterone receptor status: a metaanalysis. Breast Cancer Res Treat. 2010;123:641-649.
13. Eliassen AH, Colditz GA, Rosner B, et al. Adult weight change and risk of postmenopausal breast cancer. JAMA. 2006;296:193-201.
14. van den Brandt PA, Spiegelman D, Yaun SS, et al. Pooled analysis of prospective cohort studies on height, weight, and breast cancer risk. Am J Epidemiol. 2000;152:514-527.
15. Scoccianti C, Lauby-Secretan B, Bello PY, et al. Female breast cancer and alcohol consumption: a review of the literature. Am J Prev Med. 2014; 46(3 Suppl 1):S16-S25.
16. Suzuki R, Orsini N, Mignone L, et al. Alcohol intake and risk of breast cancer defıned by estrogen and progesterone receptor status-a metaanalysis of epidemiological studies. Int J Cancer. 2008;122:1832-1841.
17. Di CA, Costanzo S, Bagnardi V, et al. Alcohol dosing and total mortality in men and women: an updated meta-analysis of 34 prospective studies. Arch Intern Med. 2006;166:2437-2445.
18. Ronksley PE, Brien SE, Turner BJ, et al. Association of alcohol consumption with selected cardiovascular disease outcomes: a systematic review and meta-analysis. BMJ. 2011;342:d671.
19. Wu Y, Zhang D, Kang S. Physical activity and risk of breast cancer: a meta-analysis of prospective studies. Breast Cancer Res Treat. 2013;137: 869-882.
20. Neilson HK, Conroy SM, Friedenreich CM. The influence of energetic factors on biomarkers of postmenopausal breast cancer risk. Curr Nutr Rep. 2014;3:22-34.
21. Aune D, Chan DS, Greenwood DC, et al. Dietary fıber and breast cancer risk: a systematic review and meta-analysis of prospective studies. Ann Oncol. 2012;23:1394-1402.
22. Alexander DD, Weed DL, Cushing CA, et al. Meta-analysis of prospective studies of red meat consumption and colorectal cancer. Eur J Cancer Prev. 2011;20:293-307.
23. Alexander DD, Morimoto LM, Mink PJ, et al. A review and metaanalysis of red and processed meat consumption and breast cancer. Nutr Res Rev. 2010;23:349-365.
24. Zheng JS, Hu XJ, Zhao YM, et al. Intake of fısh and marine n-3 polyunsaturated fatty acids and risk of breast cancer: meta-analysis of data from 21 independent prospective cohort studies. BMJ. 2013;346:f3706.
25. Jane Plant. Jane Plant.com 2014. http://www.cancersupportinternational.com/janeplant.com/. Translated and Accessed September 9, 2014.
26. Dong JY, Zhang L, He K, et al. Dairy consumption and risk of breast cancer: a meta-analysis of prospective cohort studies. Breast Cancer Res Treat. 2011;127:23-31.
27. Dong JY, Qin LQ. Soy isoflavones consumption and risk of breast cancer incidence or recurrence: a meta-analysis of prospective studies. Breast Cancer Res Treat. 2011;125:315-323.
28. Dewi FN, Wood CE, Lees CJ, et al. Dietary soy effects on mammary gland development during the pubertal transition in nonhuman primates. Cancer Prev Res (Phila). 2013;6:832-842.
29. Willett WC. The Mediterranean diet: science and practice. Public Health Nutr. 2006;9:105-110.
30. Cooper C, Sommerlad A, Lyketsos CG, et al. Modifıable predictors of dementia in mild cognitive impairment: a systematic review and metaanalysis. Am J Psychiatry. Epub 2015 Feb 20.
31. Schwingshackl L, Hoffmann G. Adherence to Mediterranean diet and risk of cancer: a systematic review and meta-analysis of observational studies. Int J Cancer. 2014;135:1884-1897.
32. Kim EH, Willett WC, Fung T, et al. Diet quality indices and postmenopausal breast cancer survival. Nutr Cancer. 2011;63:381-388.
33. Reynolds P. Smoking and breast cancer. J Mammary Gland Biol Neoplasia. 2013;18:15-23.
34. Glantz SA, Johnson KC. The surgeon general report on smoking and health 50 years later: breast cancer and the cost of increasing caution. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2014;23:37-46.